Wat is een zoetrope?
Lang voor film en televisie vonden mensen al manieren om stilstaande beelden te laten bewegen. Een van de bekendste uitvindingen is de zoetrope, een ronddraaiende cilinder met spleetjes aan de zijkant. Binnenin stonden tekeningen die elkaar telkens een beetje verschilden. Kijk je door de spleetjes terwijl de cilinder draait, dan lijkt het alsof die beelden bewegen.
De basis van dit idee komt van de phenakistiscope, uitgevonden in 1832 door de Belgische wetenschapper
Joseph Plateau.
Plateau was professor in Gent en een pionier in de studie van het menselijk oog en hoe wij beelden waarnemen.
Zijn experimenten leidden rechtstreeks tot de ontdekking van bewegend beeld.
Rond dezelfde tijd werkte de Oostenrijker Simon von Stampfer aan een gelijkaardig concept.
Twee mannen die onafhankelijk van elkaar hetzelfde principe ontdekten,
en daarmee de eerste stappen richting animatiefilm zetten.
De zoetrope bouwde daarop voort en werd al snel een populaire attractie in de 19e eeuw.
Mensen stonden versteld: een paard dat galoppeerde, een vogel die met zijn vleugels sloeg, een man die een hoed optilde… Het was pure magie, gebaseerd op een simpel gegeven: ons brein maakt van losse beelden een vloeiende beweging als ze snel genoeg na elkaar verschijnen.
Dat werkt zo:
Ons oog houdt een beeld heel kort vast, ook nadat het al verdwenen is.
Dat heet retina persistence.
Als er daarna snel een nieuw beeld verschijnt dat er net een beetje op lijkt, plakt je brein die twee aan elkaar.
Doe dat vijftien, twintig, dertig keer per seconde, en je hersenen zien geen losse plaatjes meer,
maar een animatie.
In die zin zijn de phenakistiscope en de zoetrope rechtstreekse voorlopers van de animatiefilm. Alles wat daarna kwam — tekenfilms, cinema, zelfs videogames — vertrekt van datzelfde basisprincipe.
Wat ik zelf maak met mijn zoetrope slipmats is eigenlijk een kruising tussen die twee systemen.
Ze draaien op een platenspeler zoals een schijf, maar je ervaart de animatie rechtstreeks in beweging, zonder kijkcilinder maar met behulp van een stroboscoop.
Een moderne knipoog naar Plateau’s idee.
En dat blijft voor mij het mooiste aan een zoetrope:
je ogen weten dat het niet kan, maar toch zie je beweging.
Een kleine illusie met een grote kracht.
